«Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι»

Μπέρτολτ Μπρεχτ



«Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι» ρώτησε τον κ.Κ. η μικρή κόρη της σπιτονοικοκυράς του «θα φέρονταν τότε καλύτερα στα μικρά ψάρια;»


«Σίγουρα» απάντησε αυτός.


«Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι, θα έφτιαχναν στην θάλασσα για τα μικρά ψάρια τεράστιες κασέλες με διάφορες τροφές μέσα, τόσο φυτά όσο κα ζώα. Θα φρόντιζαν να έχουν οι κασέλες πάντα φρέσκο νερό και θα έπαιρναν εν γένει διάφορα υγειονομικά μέτρα. Όταν π.χ. ένα ψαράκι τραυμάτιζε το πτερύγιό του, τότε οι καρχαρίες θα του έβαζαν αμέσως έναν επίδεσμο, για να μην τους πεθάνει πριν την ώρα του. Για να μην είναι τα ψαράκια μελαγχολικά, θα διοργανώνονταν που και που μεγάλες γιορτές στο νερό, γιατί τα χαρούμενα ψαράκια έχουν καλύτερη γεύση από τα μελαγχολικά.Θα υπήρχαν φυσικά και σχολεία μέσα σε αυτές τις κασέλες. Στα σχολεία αυτά τα ψαράκια θα μάθαιναν πώς να κολυμπάνε στο στόμα των καρχαριών. Θα χρειάζονταν π.χ. τη γεωγραφία για να μπορούν να βρίσκουν τους μεγάλους καρχαρίες που θα βρίσκονταν κάπου τεμπελιάζοντας.

Το σπουδαιότερο θα ήταν φυσικά η ηθική διαπαιδαγώγηση των μικρών ψαριών.

Θα διδάσκονταν ότι το υψηλότερο και ωραιότερο ιδεώδες είναι να θυσιάζεται ένα ψαράκι πρόθυμα και ότι όλα έπρεπε να πιστεύουν στους καρχαρίες, προπαντός όταν τους έλεγαν ότι θα μεριμνούσαν για ένα καλύτερο μέλλον.Θα δίδασκαν στα ψαράκια ότι το μέλλον αυτό τότε μόνο είναι εξασφαλισμένο, όταν μάθαιναν υπακοή.

Τα ψαράκια θα έπρεπε να φυλάγονται απ’ όλες τις ταπεινές, υλιστικές, εγωιστικές και μαρξιστικές διαθέσεις και να αναφέρουν αμέσως στους καρχαρίες, όταν κανένα από αυτά έδειχνε τέτοιες διαθέσεις.
Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι, θα έκαναν φυσικά και πολέμους αναμεταξύ τους, για να κυριέψουν ξένες ψαροκασέλες και ξένα ψαράκια.
Τους πολέμους θα έβαζαν να τους κάνουν τα δικά τους ψαράκια.
Θα δίδασκαν στα ψαράκια ότι ανάμεσα σ’αυτά και τα ψαράκια των άλλων καρχαριών υπάρχει τεράστια διαφορά.


Τα ψαράκια, θα διακήρυσσαν, είναι, ως γνωστόν, βουβά, αλλά σωπαίνουν σ’εντελώς διαφορετικές γλώσσες και γι’αυτό δεν μπορούν να καταλάβουν το ένα το άλλο.
Σε κάθε ψαράκι που θα σκότωνε στον πόλεμο μερικά άλλα ψαράκια εχθρικά, που σωπαίνουν σε άλλη γλώσσα, θα απένειμαν ένα μικρό παράσημο από θαλασσινά φύκια και τον τίτλο του ήρωα.


Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι, θα υπήρχε φυσικά σε αυτούς και τέχνη.
Θα υπήρχαν ωραίοι πίνακες, στους οποίους θα παριστάνονταν τα δόντια των καρχαριών με υπέροχα χρώματα, τα στόματά τους σαν αληθινά πάρκα αναψυχής, όπου θα μπορούσε να κάνει κανείς έναν υπέροχο περίπατο.
Τα θέατρα στο βυθό της θάλασσας θα έδειχναν πως ηρωικά ψαράκια κολυμπάνε ενθουσιασμένα στα στόματα των καρχαριών και η μουσική θα ήταν τόσο ωραία, ώστε τα ψαράκια θα ορμούσαν, κάτω από τους ήχους της, με την μπάντα μπροστά, σαν σε όνειρο και με το νανούρισμα των πιο ευχάριστων σκέψεων, στα στόματα των καρχαριών.
Θα υπήρχε βέβαια και μια θρησκεία, αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι.
Θα δίδασκε ότι για τα ψαράκια μόνο στην κοιλιά των καρχαριών θα άρχιζε η αληθινή ζωή.



Εξάλλου, αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι, τα ψαράκια θα έπαυαν επίσης να είναι ίσα όπως συμβαίνει τώρα. Μερικά από αυτά θα έπαιρναν αξιώματα και θα τα τοποθετούσαν πάνω από τα άλλα.
Στα κάπως μεγαλύτερα θα επιτρεπόταν μάλιστα να τρώνε τα μικρότερα. Αυτό δε θα ήταν για τους καρχαρίες παρά ευχάριστο, αφού οι ίδιοι θα είχαν έπειτα να τρώνε, συχνά, μεγαλύτερες μπουκιές.
Και τα μεγαλύτερα ψαράκια, που θα είχαν πόστο, θα φρόντιζαν για την τάξη ανάμεσα στα ψαράκι και θα γίνονταν δάσκαλοι, αξιωματικοί, μηχανικοί για την κατασκευή κασελών κ.τ.λ.


Με λίγα λόγια, πολιτισμός θα υπήρχε στην θάλασσα, μόνο αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι.



***********
Πρωτοδημοσιευμένο το 1949, το «Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι», είναι η εκτενέστερη από τις «Ιστορίες του κ.Κόινερ», έργου που γράφτηκε σε διάστημα τριάντα χρόνων (1926-1956) και αποτελείται από 87 σύντομες αφηγήσεις.
Συνθέτοντας και διαπλέκοντας μεγάλη ποικιλία αφηγηματικών τύπων, από τον κινέζικο φιλοσοφικό διάλογο ως τον αφορισμό και τη διδακτική παραβολή, ο Μπρεχτ παρουσιάζει τον τρόπο σκέψης ενός προσώπου απαλλαγμένου από ατομικά χαρακτηριστικά (κατά το φίλο και μελετητή του Μπρεχτ, Βάλτερ Μπένγιαμιν, το όνομα του κ.Κόινερ παραπέμπει ταυτοχρόνως στο οδυσσειακό «Ούτις» [γερμ.Keiner] και στο ελληνικό επίθετο κοινός).


Το «αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι» ανατρέχει στον τύπο της παραβολικής «ιστορίας με ζώα» για να υπονομεύσει, από μαρξιστική οπτική γωνία, τους θεσμούς που συνθέτουν τον καπιταλιστικό πολιτισμό (εκπαίδευση, τέχνη, περίθαλψη, εκκλησία, στρατός, κοινωνική πρόνοια) και τις αξίες που αυτοί προάγουν (φιλανθρωπία, ηρωισμός, αυτοθυσία, εθνικισμός, κοινωνική αναρρίχηση κ.α.).



Προβάλλοντας την πολιτική και ιδεολογική δομή του αστικού συστήματος στον κόσμο των ψαριών, ο Μπρεχτ δημιουργεί μια σατιρική δυστοπία, στην οποία ο αναγνώστης αναγνωρίζει αυτομάτως τον κόσμο του και τον ρόλο που ο κόσμος αυτός επιφυλάσσει για τον ίδιο.
Η ειρωνική και χιουμοριστική προσέγγιση της κοινωνικής αγριότητας και ο αριστοτεχνικός χειρισμός του συνοπτικού παραλληλισμού (που εκτελείται απνευστί, σαν προφορική μονοκοντυλιά) απομακρύνουν τον κίνδυνο του ανιαρού διδακτισμού και επιτρέπουν στη σύντομη ιστορία να λειτουργήσει ως παιγνιώδες ερέθισμα για πολιτική σκέψη.








BERTOLT BRECHT (Άουσμπουργκ 1898- Βερολίνο 1956).



Γερμανός ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, θεωρητικός του θεάτρου και σκηνοθέτης. Σπούδασε ιατρική και άρχισε να ασχολείται με το θέατρο από τις αρχές της δεκαετίας του 1920. Άσκησε τεράστια επίδραση στο παγκόσμιο μεταπολεμικό θέατρο κυρίως με τη θεωρία του για το επικό θέατρο, στόχος του οποίου είναι η κριτική αντιμετώπιση των γεγονότων από τα πρόσωπα του έργου, αλλά και η κριτική στάση του τηλεθεατή. Συνέπεια της στράτευσής του στη μαρξιστική ιδεολογία ήταν η δίωξή του από τις χιτλερικές αρχές και η περιπλάνησή του σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και στις Η.Π.Α. Από τα θεατρικά του έργα γνωστότερα είναι τα «Η όπερα της πεντάρας» (1928), «Γαλιλαίος» (1937-1939), «Μάνα κουράγιο» 1938-1939), «ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» (1938-1941), «Ο κύκλος με την κιμωλία» (1944-45). Σημαντικά επίσης είναι και τα θεωρητικά του έργα «Μικρό όργανο για το θέατρο» (1948) και «Η διαλεκτική στο θέατρο» (1951).

Πηγή: Ν.Ε.Λ. Β΄ Λυκείου, Β18, σσ. 294-296).

doctor