Η Πόλις εάλω.

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης

Μετά την Άλωση της πρωτεύουσας του βυζαντινού κράτους, τίποτα δεν ήταν εύκολο για τους ηττημένους στις πολεμικές επιχειρήσεις χριστιανούς του βυζαντινού κράτους.
Η Πόλη είχε αλωθεί, δεν είχε παραδοθεί ώστε να υπάρχει η δυνατότητα παροχής από τους κατακτητές κάποιων προνομίων, ενώ οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, σε περιουσίες αλλά και σε πολιτισμικά υλικά έμοιαζαν ανυπολόγιστες. Η απελευθέρωσή τους από τη Δύση έμοιαζε και αυτή απραγματοποίητο όνειρο.
Όσοι ωστόσο ήταν προικισμένοι με ένα πολιτικό αισθητήριο μπορούσαν να ελπίζουν ότι τα πράγματα δεν θα έμεναν για καιρό έτσι.
Αν ο σκοπός των κατακτητών ήταν να εκμεταλλευτούν όχι μόνο τα εδάφη και τις πλουτοπαραγωγικές πηγές των χωρών που κατέλαβαν με τη δύναμη των όπλων, αλλά να εκμεταλλευτούν και τους ανθρώπους που τα κατοικούσαν, μπορούσαν να ελπίζουν ότι η πολιτική εξουσία των κατακτητών θα αναζητούσε τρόπους να ενσωματώσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς.
Όσοι ήταν προικισμένοι με πολιτική οξύνοια μπορούσαν ίσως να διακρίνουν τις δύο χαραμάδες από τις οποίες μπορούσε να περάσει λίγο περισσότερο φως γι’ αυτούς:Η πρώτη ήταν οι πολιτικές φιλοδοξίες του Πορθητή να παίξει τον ρόλο του αυτοκράτορα στο έκδηλα πλέον πολυεθνικό κράτος που σχηματιζόταν στην Ανατολή, ενώ η δεύτερη οι κοινωνικές φιλοδοξίες των χριστιανών εκείνων που είχαν ενσωματωθεί πριν την Άλωση στο κράτος των Οθωμανών, εκείνων που τα γεγονότα του 1453 δεν τους βρήκαν από την πλευρά των ηττημένων.
Πράγματι, λίγους μόνο μήνες μετά την Άλωση ήρθε το πρώτο νέο: ο Πορθητής αποφάσισε να επιτρέψει, κατά παράβαση των αρχών που το μουσουλμανικό δίκαιο προέβλεπε για τις πόλεις που δεν παραδίδονταν, όχι απλώς τον διορισμό ενός ορθόδοξου χριστιανού ιερέα ή ενός αρχιερέα που θα φρόντιζε για τις πνευματικές ανάγκες των κατοίκων αλλά και την ανασύσταση του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης στο πλαίσιο του κράτους του.
Να επιτρέψει με άλλα λόγια την επαναλειτουργία, με όλες τις αρμοδιότητές του, του δεύτερου σε σημασία θεσμού της βυζαντινής αυτοκρατορίας στο πλαίσιο του κράτους του Οθωμανού μονάρχη.Το ότι ήταν πολιτική απόφαση, νομίζω ότι δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσουμε για να πείσουμε.


Έλλην ευγενής Κων/πολης (αριστερά), Έλλην έμπορος Κων/πολης (κέντρο),Καραμανήτισσα Κων/πολης (δεξιά)

Γιατί όμως να θέλει χριστιανούς κατοίκους σε μια πόλη που την προόριζε μάλιστα για την νέα πρωτεύουσα του κράτους του;
Το γενικό σχέδιο που ένα μέρος του μόνο είναι η ανασύσταση του πατριαρχείου και η προσπάθεια ανασυνοικισμού της Πόλης, ήταν να μπορέσει ο Πορθητής να παίξει τον ρόλο του αυτοκράτορα, να εμφανιστεί στους χριστιανούς υπηκόους ως διάδοχος των βυζαντινών βασιλέων, χωρίς όμως παράλληλα να χάσει το θρήσκευμά του.
Η εμπλοκή του στον κόσμο της ορθοδοξίας θεωρήθηκε ότι θα μπορούσε να αποδώσει παρόμοιους ιδεολογικούς καρπούς: να ήταν αυτός που θα επιτρέψει την εκλογή νέου πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως , αυτός που θα δώσει στον νεοεκλεγέντα πατριάρχη τη ράβδο όπως προέβλεπε το βυζαντινό τυπικό της προβλήσεως του πατριάρχη, αυτός που θα εμφανιστεί αν όχι προστάτης πάντως ανάχωμα στις βλέψεις της Καθολικής εκκλησίας έναντι της εκκλησίας της Ανατολής.
Και η εκκλησία έχοντας ως σύστημα δικαίου το βυζαντινό, να ταυτίζει τον αλλόθρησκο μονάρχη με τον χριστιανό βασιλέα, όπου οι ισχύουσες διατάξεις το απαιτούσαν.
Στο ερώτημα ποιος εμπνεύστηκε αυτό το πραγματικά ιδιοφυές σχέδιο, ο ίδιος ο Πορθητής ή κάποιοι από τους συμβούλους του, νομίζω ότι δεν θα έχουμε ποτέ πλήρη απάντηση.
Κάποιοι όμως από τους Ρωμιούς χριστιανούς που ήταν στην υπηρεσία του και πριν από την Άλωση ισχυρίζονταν, κατά τη μαρτυρία ενός αξιωματούχου του μεταβυζαντινού πατριαρχείου, του Θεόδωρου Αγαλλιανού, ότι με τη δική τους συμβολή έγινε ό,τι έγινε.

Αν προς στιγμήν δεχτούμε την μαρτυρία τους, μπορούμε να φανταστούμε τι έκαναν:Παρουσίασαν ισχυρά επιχειρήματα στον Πορθητή πως μια τέτοια πράξη θα ήταν προς το συμφέρον του.
Εκείνο που ίσως του απέκρυψαν ήταν ότι αυτή η πράξη θα εξυπηρετούσε και τις δικές τους κοινωνικές φιλοδοξίες.

Διότι φαίνεται πως είχαν κοινωνικές φιλοδοξίες, οι οποίες αφορούσαν άμεσα τους χριστιανούς και την κοινωνική τους συγκρότηση μετά την κατάκτηση.
Με άλλα λόγια, στους χριστιανούς που βρέθηκαν με διάφορους τρόπους μέσα στον κλοιό της οθωμανικής κυριαρχίας – καθώς δεν είχαν το δικαίωμα να μετακινηθούν ώστε να συγκεντρωθούν σε μία περιοχή και να αποτελέσουν μια πολυάριθμη κοινωνία- απέμεναν θεωρητικά δύο επιλογές για να οργανώσουν την ζωή τους: είτε να παραμείνουν σε διάσπαρτες μέσα στην αυτοκρατορία χριστιανικές κοινότητες ασύνδετες μεταξύ τους είτε να αναζητήσουν μια θεσμική σύνδεση, να οργανωθούν δηλαδή και να αποκτήσουν τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας, έστω και διάσπαρτης μέσα στην επικράτεια της οθωμανικής κυριαρχίας.
Στη δεύτερη τελικά λύση οδηγήθηκαν οι ορθόδοξοι χριστιανοί από δύο παράγοντες: τις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες του Πορθητή και τις κοινωνικές φιλοδοξίες των χριστιανών συμβούλων του.

Πηγή: Η εκκλησία στην Τουρκοκρατία, από την Ιστορία των Ελλήνων, εκδόσεις Δομή, 8οςτόμος, σελ.172-176. Γράφει ο Κων/νος Πιτσάκης, Καθηγητής της Ιστορίας του Βυζαντινού και μεταβυζαντινού Δικαίου στο τμήμα ιστορίας και εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου και στη Νομική Σχολή του ιδίου Πανεπιστημίου, διδάκτωρ Νομικής.

***

Η παραπάνω πολύ καλή ανάλυση του Καθηγητή κ.Πιτσάκη, είναι μία οριζόντια θεώρηση των πραγμάτων, μια επιστημονική θέαση των γεγονότων και μια ανάλυση επ'αυτών, στηριζόμενη αποκλειστικά στα συμφραζόμενα, στις αντιλήψεις και στα ισχύοντα της εποχής.
Δυστυχώς σήμερα κυριαρχούν οι αναδρομικές θεωρήσεις εκείνης της εποχής, με αναγωγή σημερινών αξιών και ιδανικών στο μακρινό 1453 και έτσι:

α) οι εθνικιστές θεωρούν ότι τότε πολέμησαν οι έλληνες με τους τούρκους, ήταν δηλαδή ένας πόλεμος Εθνών.
β) οι θρησκόληπτοι θεωρούν ότι η πτώση της Πόλης ήταν θέλημα Θεού.
γ) οι πολέμιοι της εκκλησίας, της προσάπτουν ...αντεθνικό ρόλο, παρουσιάζοντάς την να συνεργάζεται με τους εχθρούς και να αποτελεί βραχίονα της Οθωμανικής εξουσίας. Η δε εκκλησία -διαπράττοντας το ίδιο ακριβώς λάθος- απαντάει ότι αποτελούσε την μόνη πηγή αντίστασης στους κατακτητές, ενώ ήταν ταυτόχρονα βραχίονας της Οθωμανικής Εξουσίας!
Αυτοπαρουσιάζεται δηλαδή ως ...διπλός πράκτορας, παραπέμποντας σε ανάλογες ταινίες του holywood...

Και έτσι καμαρώνουν για το δέντρο, χάνοντας το δάσος...

doctor