Ενσυναίσθηση

Ιstanbul

«Φωτογραφίες» από την τουρκική λογοτεχνία, μια προσπάθεια "ενσυναίσθησης", μια προσπάθεια εισόδου στις σκέψεις του "απέναντι".
Χωρίς διαμέσους, αλλά με στόχευση απευθείας στην πηγή, χάρη σε έναν Καθηγητή, τον κ.Μήλλα.
Η εθνική σκέψη στη χώρα μας, μεταφέρει (αφού κινείται σε υποκειμενικά μονοπάτια) μια διαθλασμένη εικόνα της πραγματικότητας της γείτονος χώρας, ειδικά όταν βαφτίζει ως "ειδικούς" και ως τουρκολόγους, ανθρώπους που είναι μισαλλόδοξοι και φανατικοί, π.χ. Νεοκλής Σαρρής.
Το βιβλίο του κ.Μήλλα ("Εικόνες ελλήνων και τούρκων"), είναι κάτι το ασύλληπτο, είναι ένα απόσταγμα, είναι ένα αριστούργημα και το συνιστώ σε όλους.
Παραθέτω στην συνέχεια 6 χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την τουρκική λογοτεχνία.
Τα δύο πρώτα εκφράζουν τον εθνικισμό και το μίσος, δαιμονοποιούν τον "άλλον" και θα σας θυμίσουν πολλές αντίστοιχες διηγήσεις των δικών μας εθνικιστών, το ίδιο ρηχές και το ίδιο ποτισμένες με μίσος.
Τα τρία επόμενα εκφράζουν τον ανθρωπισμό (το "τρεμάμενο σώμα" που γράφει ο Τριαρίδης, το "ιερό σώμα" του Βενέζη) και τα θεωρώ ως "λίπασμα" στο δέντρο της ειρήνης και της συναδέλφωσης.
Στο τέλος, παραθέτω την μαρξιστική προσέγγιση (από τον μεγάλο Ναζίμ Χικμέτ) που και αυτή, πέρα από τις υπεραπλουστεύσεις και την μονομέρειά της, έχει να προσφέρει πάρα πολλά.

1) Ο Γιακούμπ Καντρί Καραοσμάνογλου [Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889—1974)], υπήρξε στενός συνεργάτης του Ατατούρκ, υπηρέτησε ως πρέσβης στο εξωτερικό και υπήρξε βουλευτής. Έγραψε 8 μυθιστορήματα και 2 συλλογές διηγημάτων.

Στα απομνημονεύματα του συγγραφέα οι κρίσεις είναι υπερβολικές. Ο εχθρός (σ.σ. οι έλληνες) ασκεί βία σχεδόν χωρίς πρακτική σκοπιμότητα αλλά από «ένστικτο»:

«Είδε τα ανθρώπινα κόκαλα που είχαν ανακατωθεί με τα καμένα ξύλα, όπως και τα πτώματα των γυναικών (σ.σ. τουρκάλες) , τα οποία ήταν καρφωμένα από το στήθος τους στα δέντρα… Ο εχθρός (σ.σ. ο ελληνικός στρατός) είχε πυρπολήσει αυτή την κωμόπολη με μόνο σκοπό να ικανοποιήσει τα βάρβαρα ένστικτά του» [1].

Σχετικά με τα θύματα πολέμου, διαβάζουμε:

«Κοιτάζω τι έμεινε από τους Έλληνες. Για μια στιγμή η καρδιά μου πάει να λυπηθεί, αλλά μεμιάς γεμίζει με μεγάλο μίσος, και αυτό το μίσος μετατρέπεται με την ίδια ταχύτητα σε θυμό. Σκέφτομαι ότι αυτό το πτώμα δύο χρόνια πριν ήταν ένας νέος που ζούσε στην Ελλάδα…
Τι γύρευε εδώ;
Στο όνομα ποιου θεού πέθανε;
Αν πήρε θέση σε αυτή την καταστροφή παρά τη δική του κρίση και θέληση, τότε σε τι διαφέρει από τα πτώματα ζώων που σαπίζουν λίγο παραπέρα μέσα στα ίδια χώματα, βγάζοντας τις ίδιες μυρωδιές;
Αν πάλι έχει έρθει με δική του θέληση, τότε σε τι διαφέρει από τους ληστές που σκοτώνουμε στο κατώφλι του σπιτιού μας και που απειλούν τη ζωή και την περιουσία μας;» [2].

2) O Τάρικ Μπούγρα [Tarık Buğra (1918-1994)], ένας από τους γνωστότερους τούρκους μυθιστοριογράφους, έχει εκδώσει 10 μυθιστορήματα και 3 συλλογές διηγημάτων. Στον «Μικρό Οσμάν», γράφει: «Ο ελληνικός στρατός είχε εισχωρήσει μέσα στη χώρα με μια θύελλα βιαιότητας που η ανθρωπότητα δεν είχε ξαναδεί… Οι Ρωμιοί και οι Αρμένιοι χτυπούν πισώπλατα έχοντας εξασφαλίσει την εύνοια των μεγάλων κρατών»[3].

3) O Μεχμέτ Έρογλου [Mehmet Eroğlu (1948-)] παρουσιάζει έναν νέο ο οποίος μέσα σε συνθήκες πολέμου υποχρεώνεται να σκοτώσει τον «Άλλο» και τελικά βιώνει μια θλίψη και μια μίζερη αντιπαλότητα με το άμεσο περιβάλλον του. Η σκηνή της συνάντησης με τον «Άλλο», τον Ελληνοκύπριο, είναι δραματική:

«Επίθεση!
Και βλέπω τον εχθρό.
Δεν είναι μια αφηρημένη έννοια.
Είναι εδώ, εμπρός μου.
Ορμάμε οι μεν κατά των δε…
Ο καθένας από μας επιλέγει το θύμα του ή τον δήμιο του…
Ένας άντρας με μαύρα μουστάκια και μπλε στολή είναι εμπρός μου.
Αυτός είναι ο δικός μου, σκέφτομαι.
Το θύμα μου ή ο δήμιός μου.
Αλλά τον γνωρίζω εγώ αυτόν τον άνθρωπο, είναι ένας από αυτούς που έχω συνηθίσει να βλέπω γύρω μου…
Ήμασταν δύο άνθρωποι, δύο ζωντανά του ίδιου είδους.
Νιώθω βαθιά τη μεταμέλεια.
«Σε ξέρω», του φωνάζω.
«Εσύ είσαι ένας άνθρωπος» [4].

4) O Ντεμίρ Οζλού [Demir Özlü (1935-)] μπορεί να θεωρηθεί ο συγγραφέας του Πέρα [5]. Είναι λάτρης της περιοχής και στα έργα του αναφέρεται πολύ συχνά σ’αυτή, στις εκκλησίες της, στους κατοίκους της, με μια σπάνια παρατηρητικότητα και ενσυναίσθηση. Στο διήγημά του «Στο Εσωτερικό», ο συγγραφέας, επισκέπτεται μια ελληνορθόδοξη εκκλησία και μας την παρουσιάζει. Η εκκλησία είναι ένας χώρος λύτρωσης και ηρεμίας, ένα καταφύγιο:

«Αυτό είναι λοιπόν το κτίριο. Ο Άγιος Δημήτριος. Στα Τατάβλα. Χτίστηκε με ένα φερμάνι ή καλύτερα με μια άδεια του σουλτάνου το 1724… Στην εξωτερική αυλή, καθώς στέκεσαι κοντά στον τοίχο και παρατηρείς από αυτή τη γωνία την εκκλησία, νιώθεις μια γαλήνη που δεν την βρίσκεις πουθενά. Οι διαστάσεις αυτού του ναού το δημιουργούν αυτό…
Όταν έβγαλα το σημειωματάριό μου και άρχισα να ζωγραφίζω με το μολύβι μου τα παράθυρα με πλησίασε ανήσυχος (ο φύλακας):

- Τι θέλετε παρακαλώ;

Προσπάθησα να βάλω σε τάξη την ακατάστατη συνείδησή μου και απάντησα:

- Δεν είμαι εχθρός σας. Πιότερα είμαι φίλος σας. Ήρθα να δω το εσωτερικό. Έχω έρθει μέχρι την είσοδο του ναού και έχω δει το εξωτερικό του αρκετές φορές και τώρα θέλησα να δω το εσωτερικό. Μπορείτε να δείτε αυτό το ενδιαφέρον μου σαν ένα ενδιαφέρον αρχαιολογίας ή ιστορίας τέχνης…
Έχω μόλις αναρρώσει από μια ασθένεια.
Ξέχασα πολλά.
Τώρα θέλω να τα θυμηθώ: ψάχνω το παρελθόν μου, το παρελθόν μου που μπορεί να είναι γεμάτο από κακίες.
Κυκλοφορώ μέσα στη συνείδησή μου, και όχι τόσο μέσα στην εκκλησία σας. Να, αυτός είναι ο σκοπός μου» [6]

Sait Faik Abasiyanik

5) Ο κατεξοχήν εκπρόσωπος της ανθρωπιστικής έκφρασης είναι ο κορυφαίος Τούρκος συγγραφέας Σαΐτ Φαΐκ Αμπασιγιανίκ [Sait Faik Abasıyanık (1906-1954)] [7]. Παραθέτω δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

«Ιδού τα χέρια του, τα δάκτυλά του.
Ποιος είναι αυτός;
Είναι ολόιδιος σαν κι εσένα…
Τρώει ένα πορτοκάλι.
Τραγουδά.
Λέει ένα τραγούδι σε μια γλώσσα που δεν ξέρεις.
Κάπου πιάνεις μερικές λέξεις από τα τούρκικα που ξέρεις. «Καραπιμπερίμ, μπιμπερίμ, μπιμπερίμ».
Μετά «άσε πια τα πλούτη και τον Ιμπραήμ».
Τώρα είστε ο ένας απέναντι στον άλλο.
Άντε πια, αναγνώρισέ τον.
Κατάλαβε…
Μίλα γι’ αγάπη.
Θα συμβεί κάτι όχι όταν αυτός καταλάβει εσένα, αλλά όταν εσύ τον καταλάβεις («Yilan Uykusu”).

"Και τώρα πας να σκοτώσεις αυτό το παιδί, στο σπίτι του οποίου έφαγες πριν από τη διαμάχη και ένιωσες ότι ζει, όταν σε άγγιξε, και όλα αυτά για ένα αστέρι που έχει η σημαία σου.
Είναι φως φανάρι, ότι εγώ δεν αγαπώ τις σημαίες αλλά τους ανθρώπους» («Robenson») [8].

O τάφος του Ναζίμ Χικμέτ στην Μόσχα.

6) Ο παγκοσμίως γνωστός ποιητής Ναζίμ Χικμέτ [Nâzım Hikmet (1902-1963)] [9] στο μυθιστόρημά του «Είναι ωραίο να ζεις φίλε μου» αναφέρεται στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922. Σε κάποιο απόσπασμα, ταυτίζει τους απλούς «εργαζόμενους» έλληνες με τους τούρκους:
"Που να βρίσκεται άραγε τώρα, το 1925, ο καβαλάρης από τα Άδανα ο οποίος μπήκε πρώτος εκείνη τη ζεστή καλοκαιρινή μέρα στη Σμύρνη; Τι να κάνει; Σε ποιου αφέντη τσιφλίκι να δουλεύει σαν εργάτης, σαν δουλοπάροικος; Και που είναι οι έλληνες κομμουνιστές; Όχι αυτοί που ζήτησαν από τους έλληνες στρατιώτες να επαναστατήσουν, αυτοί εκτελέστηκαν από τα αποσπάσματα και τώρα κοιμούνται στα χώματα της Ανατολίας μαζί με τους τούρκους φαντάρους πλάι πλάι. Οι άλλοι, αυτοί που μπήκαν στις φυλακές; Είναι άραγε ακόμα πίσω από τα σίδερα σε κάποιο ελληνικό νησί;" [10]

doctor
_______________________________________________________________

[1] Yakup Kadri Karaosmanoğlu, “Anamin Kitabi”, İletişim, 1986, σελ.154..Πηγή, Ηρακλής Μήλλας, «Εικόνες ελλήνων και τούρκων», εκδόσεις «Αλεξάνδρεια», σελ.177,179.
[2] Yakup Kadri Karaosmanoğlu, “Anamin Kitabi”, İletişim, 1986, σελ.185..Πηγή, Ηρακλής Μήλλας,ο.π. σελ.179.
[3] Tarık Buğra, Ötüken, 1987, σελ.374. Πηγή, Ηρακλής Μήλλας, ο.π., σελ.188.
[4] Mehmet Eroğlu ÄIssızlığın Ortasında”, Can,1983, σελ.111. Πηγή, Ηρακλής Μήλλας, ο.π. σελ.231.
[5] Κωνσταντινούπολη είναι η μόνη πόλη στο κόσμο που βρίσκεται επί δύο ηπείρων, της Ευρώπης και της Ασίας. Ο Κεράτιος κόλπος χωρίζει την ευρωπαϊκή πόλη σε δύο τμήματα: την αρχαία πόλη (σημ. Eminonu) προς νότο, τον Γαλατά (Galata) και την αρχαία Πέρα (σημ. Beyoglu) προς βορρά - δηλαδή δεξιά του Κεράτιου και απέναντι επί της ασιατικής ακτής το Σκουτάρι (σημ. Üsküdar). Πηγή: wikipedia.
[6] Demir Özlü, «Öteki Günler Gibi Bir Gün», Πηγή: Ηρακλής Μήλλας,ο.π. σελ.231-232.
[7] Ο Σαΐτ Φαΐκ Αμπασιγιανίκ (τουρκικά: Sait Faik Abasiyanik) (Ανταπαζάρι, 18 Νοεμβρίου 1906 - 11 Μαΐου 1954) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους Τούρκους συγγραφείς διηγημάτων και ποίησης.
Έλαβε την εκπαίδευσή του στο διεθνώς φημισμένο λύκειο Ιστανμπούλ Ερκέκ Λισεσί. Το 1928 γράφτηκε στο τμήμα Τουρκολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, αλλά υπό την πίεση του πατέρα του έφυγε στην Ελβετία το 1930 για να σπουδάσει οικονομικά. Άφησε τις σπουδές και πήγε για τρία χρόνια στη Γκρενόμπλ της Γαλλίας, εμπειρία που είχε βαθύ αντίκτυπο στην τέχνη και τον χαρακτήρα του. Μετά την επιστροφή του στην Τουρκία δίδαξε Τούρκικα στο Αρμενικό Σχολείο για Ορφανά Halıcıoğlu, ενώ προσπάθησε να εκπληρώσει και την επιθυμία του πατέρα του να ανοίξει επιχειρήσεις αλλά απέτυχε. Μετά το 1934 αφοσίωσε τη ζωή του στη συγγραφή. Δημιούργησε μια δική του νέα γλώσσα και έφερε νέα πνοή στην Τουρκική διηγηματογραφία με τις σκληρές αλλά ανθρωπιστικές προσωπογραφίες εργατών, παιδιών, ανέργων, φτωχών. Μείζον θέμα στα έργα του ήταν η θάλασσα και περνούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του στο Μπουργάζ Αντά (ένα από τα Πριγκιπόννησα στη Θάλασσα του Μαρμαρά). Ήταν τιμητικό μέλος της Διεθνούς Κοινότητας Μαρκ Τουέιν του Σεντ Λούις στο Μισσούρι.
Ο Σαΐτ Φαΐκ κληροδότησε την περιουσία του στο Σχολείο Darüşşafaka για ορφανά. Το ίδρυμα Σαΐτ Φαΐκ διευθύνεται ακόμη από το Σχολείο Darüşşafaka, το οποίο διατηρεί το σπίτι του στο Μπουργάζ ως Μουσείο Σαΐτ Φαΐκ και από το 1954 απονέμει το ετήσιο Λογοτεχνικό Βραβείο Σαΐτ Φαΐκ για την καλύτερη συλλογή διηγημάτων. Το πρώτο Λογοτεχνικό Βραβείο Σαΐτ Φαΐκ πήγε στο "Gazoz Ağacı" του Σαμπαχαττίν Κουντρέτ Ακσάλ. Το βραβείο έχει μεγάλο κύρος και έχει δοθεί μέχρι σήμερα σε μερικούς από τους καλύτερους Τούρκους συγγραφείς όπως οι Πινάρ Κίουρ, Τομρίς Ουγιάρ και άλλους. Πηγή: wikipedia.
[8] Ηρακλής Μήλλας, ο.π. σελ.225, 228-229.
[9] Ο Ναζίμ Χικμέτ (20 Νοεμβρίου 1901- 3 Ιουνίου 1963) ήταν Τούρκος ποιητής και δραματουργός, τα έργα του οποίου μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Τουρκίας. Πέθανε στη Μόσχα από καρδιακή προσβολή.
[10] Nâzım Hikmet , «Υaşamak,güzel şey be kardeşim», Gün,1967. Ηρακλής Μήλλας, ο.π. σελ.215.