Φανατισμός

O όχλος εν δράσει...

Το καλοκαίρι του 1955, διάφορα διαδοχικά επεισόδια ανάμεσα στην ελληνική και την τουρκική κοινότητα της Κύπρου δηλητηριάζουν τις σχέσεις Αθήνας και Άγκυρας. Η κατάσταση φτάνει σε παροξυσμό στις αρχές του Σεπτεμβρίου, όταν διαδίδεται η φήμη ότι εξερράγη βόμβα στο πατρικό σπίτι του Μουσταφά Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη. Το βράδυ της 6/7ης Σεπτεμβρίου, ένα ανεξέλεγκτο πλήθος κατευθύνεται, με την ανοχή των αρχών, προς το Μπέιογλου (Πέρα), όπου τα περισσότερα εμπορικά καταστήματα είναι ρωμαίικα. Την επόμενη το πρωί, οι Πολίτες άναυδοι ανακαλύπτουν ένα τοπίο καταστροφής: όλες οι βιτρίνες της Μεγάλης Οδού του Πέρα είναι κατεβασμένες, το οδόστρωμα και τα πεζοδρόμια καλυμμένα με υφάσματα, σχισμένα ρούχα, σπασμένα γυαλιά. Ο απολογισμός είναι δραματικός:
1.004 σπίτια,
4.348 εμπορικά καταστήματα,
27 φαρμακεία,
21 εργοστάσια,
110 εστιατόρια,
αρκετά ξενοδοχεία και καφενεία,
73 εκκλησίες
και 26 σχολεία έχουν είτε καταστραφεί ολοσχερώς είτε υποστεί σοβαρές ζημιές.


Χάρτης της Κωνσταντινούπολης (Istanbul)

Είναι η πρώτη φορά που η ρωμηοσύνη εισπράττει κατ’ αποκλειστικότητα τη λαϊκή οργή. Όμηροι και υπόλογοι για τις ταραχές στην Κύπρο, θύματα αντιποίνων που θεωρούν άδικα, οι Ρωμηοί πιστεύουν ομόφωνα ότι τα γεγονότα όχι μόνο δεν ήταν αυθόρμητα αλλά κι ότι είχαν προγραμματιστεί με σύστημα. Τεκμήριο της ακλόνητης αυτής βεβαιότητας, η παντελής έλλειψη σωματικής βίας σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις. Οι αυτουργοί των βανδαλισμών ήλεγχαν απόλυτα τις πράξεις τους και δε δρούσαν υπό το καθεστώς της ταραχής [1].

***


H εβραϊκή συνοικία της Κέρκυρας

Στις 2 Απριλίου 1891, στην πόλη της Κέρκυρας, βρέθηκε το πτώμα ενός 11χρονου κοριτσιού. Το πτώμα ήταν άγρια κακοποιημένο, στραγγισμένο από το αίμα του, κλεισμένο μέσα σε σάκο μαζί με πίτουρα και χορτάρια.
Οι βασανιστές και σφαγείς του το είχαν αποθέσει στην εβραϊκή συνοικία της πόλης, κοντά στη Συναγωγή. Το κορίτσι, όπως γρήγορα αποδείχθηκε, ονομαζόταν Ρουμπίνα και ήταν κόρη του εβραίου ράφτη Βήτα Σάρδη [2].
Ο εισαγγελέας εφετών Μπένσης, που ανέλαβε τη διαλεύκανση της υπόθεσης, έστρεψε όλη του την δραστηριότητα προς την εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Κατέσχεσε τα βιβλία της Συναγωγής, ανέκρινε Εβραίους και πολύ σύντομα διέταξε τη σύλληψη υπόπτων, ξεκινώντας μάλιστα από τους γονείς του δολοφονηθέντος κοριτσιού.
Αυτές οι κινήσεις των επίσημων αρχών έπεισαν και τους πλέον διστακτικούς ότι κάτι το πολύ σκοτεινό βρισκόταν πίσω από τον φρικτό θάνατο, κάτι που εκπορευόταν από το εσωτερικό της εβραϊκής κοινότητας. Το έναυσμα για την εκδήλωση αντισημιτικών ταραχών δόθηκε έτσι με τον πιο επίσημο τρόπο. Παρά τις διαμαρτυρίες και τις διαβεβαιώσεις του αρχιραβίνου της Κέρκυρας, αλλά και του νομάρχη, πλήθος ιστορίες κυκλοφόρησαν στην πόλη. Στην τελική τους εκδοχή, το κορίτσι παρουσιαζόταν ως χριστιανή κόρη την οποία ο δήθεν πατέρας της έκλεψε ή αγόρασε, ίσως στα Γιάννενα, ώστε να τη διαθέσει στις εβραϊκές ανθρωποθυσίες.
Πλήθη Κερκυραίων συγκεντρώθηκαν πάραυτα, σε κατάσταση υστερίας.
Αλίμονο στους Εβραίους που δεν πρόλαβαν να κλειστούν στα σπίτια τους. Λιθοβολισμοί, κακοποιήσεις, πυρπολήσεις, καταστροφές και λεηλασίες καταστημάτων, επιθέσεις κατά οικιών.
Τίποτε επίσημο και συγκεκριμένο όμως δεν μπορούσε να μαθευτεί. Οι αρχές επέβαλαν συσκότιση στις περί τα γεγονότα ειδήσεις και απαγόρευσαν την αποστολή τηλεγραφημάτων [3].
Στρατιωτικές δυνάμεις απέκλεισαν την Εβραϊκή συνοικία για περισσότερο από έναν μήνα, και μάλιστα τόσο αποτελεσματικά, ώστε λιμός έπληξε τους αποκλεισμένους.
Τα γεγονότα εξαπλώθηκαν και στα άλλα νησιά των Ιονίων. Στην Λευκάδα, οι αρχές έκλεισαν τον εβραϊκό πληθυσμό στο Φρούριο, κάτω από άθλιες συνθήκες, για να τον προστατεύσουν.
Στη Ζάκυνθο τα γεγονότα πήραν αγριότερες διαστάσεις καθώς ευθύς εξαρχής χρησιμοποιήθηκαν πυροβόλα όπλα [4].
Τα γεγονότα είχαν στο μεταξύ προκαλέσει διεθνή συγκίνηση και, εκτός από τη δυσαρέσκεια της αυτοκράτειρας της Αυστρίας και τη φιλεύσπλαχνη άφιξη στο νησί της πρώην αυτοκράτειρας της Γαλλίας, Ευγενίας, η ελληνική κυβέρνηση είχε να αντιμετωπίσει τη διεθνή επέμβαση, διπλωματική ακόμα και στρατιωτική. Πολεμικά σκάφη της Ιταλίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας κατέπλευσαν στην Κέρκυρα ενώ εξετάστηκε πολύ σοβαρά η απόβαση αγημάτων [5].


Γκραβούρα της Κέρκυρας

***
Τα δύο παραπάνω γεγονότα (δύο από τα αναρίθμητα στην ιστορία της ανθρωπότητας) αποτελούν τον ορισμό του πογκρόμ [6].
Η συνταγή γνωστή: επιστρατεύονται οι φοβικές και μισαλλόδοξες ψυχώσεις του όχλου, εφευρίσκεται/κατασκευάζεται η αφορμή (η φήμη περί έκρηξης βόμβας στο σπίτι του Κεμάλ και αντίστοιχα η φήμη περί της κλοπής του κοριτσιού ώστε να χρησιμοποιηθεί ως θύμα σε εβραϊκή ανθρωποθυσία), οργανώνεται η συνάθροιση του μαινόμενου πλήθους, ένας πύρινος λόγος από κάποιον ταγό, ένα σύνθημα, ένα νεύμα, δάδες και όπλα στα χέρια, ουρλιαχτά , και τα αποτελέσματα δεν μπορεί να τα συλλάβει ο νους του ανθρώπου. H νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου δεν τελειώνει ποτέ…
Η διαφορά στα δύο στιγμιότυπα είναι ότι τα Σεπτεμβριανά καταλαμβάνουν μεγάλο όγκο και σπουδαιότητα στην επίσημη ελληνική ιστοριογραφία, ενώ τα γεγονότα των Επτανήσων του 1891 είναι «κάτω από το χαλί». Κάποιοι νομίζουν ότι η εμφύσηση στους πολίτες μιας αγνής και αμόλυντης εικόνας για την χώρα τους βοηθά στην αυτογνωσία και στην ορθή συμπεριφορά των πολιτών…
Φυσικά ούτε οι Τούρκοι διδάσκουν τα «Σεπτεμβριανά» στα σχολεία τους- ή τα διδάσκουν όπως τους βολεύει, και το Ισραήλ κρύβει -ή όταν δεν μπορεί, δικαιολογεί τα καθημερινά του εγκλήματα εναντίον των Παλαιστινίων…
Οι θύτες και τα θύματα εναλλάσσονται σε αυτό το μακάβριο παιχνίδι της μισαλλοδοξίας, του φανατισμού και της απανθρωπιάς, ακόμη και σήμερα, σε πολλές γωνιές του κόσμου.
Στη χώρα μας-ευτυχώς, με την εξαίρεση κάποιων περιθωριακών κοινωνικών ομάδων (χρυσαυγίτες, αναρχικοί, χούλιγκανς) αυτές οι πρακτικές είναι απορριπτέες από όλη την κοινωνία.
Ποιο είναι το καύσιμο που μπαίνει στη μηχανή του όχλου;
Τι είναι αυτό που μετατρέπει έναν πολίτη σε μέλος μιας αγέλης που επιτίθεται;
Ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία και το μίσος για τον «Άλλον».
Το μίσος που διδάσκεται από την οικογένεια, από το σχολείο, από τους παπάδες, και έτσι ο μέσος πολίτης των Βαλκανίων –και όχι μόνο- μαθαίνει να μισεί, μαθαίνει στα προβλήματά του να βρίσκει ενόχους και όχι λύσεις.
Οι πολιτικές ιδεολογίες στις ακραίες τους μορφές και η θρησκοληψία είναι οι μέντορες του φανατισμένου ανθρώπου.
Ο φανατισμένος άνθρωπος δεν δίνει το δικαίωμα στην ύπαρξη της άλλης γνώμης. Όταν υπάρξει άλλη γνώμη, τότε οι απαντήσεις είναι «έτοιμες».
Γράφει ο Θανάσης Τριαρίδης:
«Όποτε κάνω κριτική στις θρησκείες ή στην εκκλησία, γίνομαι «Αντίχριστος», όποτε μιλάω για τα εγκλήματα των Ελλήνων γίνομαι «ανθέλληνας», όποτε κάνω λόγο για τα εγκλήματα του κομμουνισμού μεταβάλλομαι σε «φασίστα» [7].
Και –για να συνεχίσω πάνω στην ίδια σκέψη- όποιος μιλάει για τις διώξεις και τον ρατσισμό που βίωσαν οι έλληνες της Αλβανίας από τον Χότζα, οι Ρωμηοί [8] της Πόλης από το εθνικιστικό τουρκικό κράτος, οι έλληνες της Ε.Σ.Σ.Δ. από τον Στάλιν, χαρακτηρίζεται από τους «προοδευτικούς» ως εθνικιστής!
Οι υπεραπλουστεύσεις, οι απλοϊκές κρίσεις (γιατί η συνωμοσιολογία του ΚΚΕ σχετικά με τον ρόλο των Αμερικανών είναι λιγότερο γελοία από την συνωμοσιολογία του ΛΑΟΣ;) και οι κατατάξεις σε μορφή άσπρου-μαύρου (τις έζησα προσωπικά στο θέμα των Τσάμηδων, όπου κατηγορήθηκα ότι αφού δεν πήρα από... υποχρέωση το μέρος των ελλήνων σημαίνει ότι ήμουν με το μέρος των …Τσάμηδων!) είναι η πηγή κάθε μορφής φασισμού και ρατσισμού.
Μια ανοιχτή κοινωνία στην πράξη, οφείλει να είναι ανεκτική στο διαφορετικό, όπως αυτό κι αν προσδιορίζεται: στις πολιτικές πεποιθήσεις, στις σεξουαλικές προτιμήσεις, στη θρησκεία, στο χρώμα του δέρματος, στη γλώσσα.
Μία Δημοκρατία είναι αληθινή όταν δίνει λόγο ακόμη και στους εχθρούς της, όταν δεν αποκλείει κανέναν από την κοινωνική ανέλιξη με πρόσχημα κάποια ιδιότητα ή χαρακτηριστικό που δεν συνάδει με αυτά της πλειονότητας.
Είμαστε υπερήφανοι που συμπατριώτες μας είναι βουλευτές και υπουργοί σε άλλες χώρες, αλλά δεν συζητάμε καν το ενδεχόμενο να αποκτήσουν οι μετανάστες στη χώρα μας το δικαίωμα στο «εκλέγειν» και στο «εκλέγεσθαι».
Η ανοχή, η ενσυναίσθηση, η έλλειψη εθνοκεντρικής θεώρησης των πάντων, η αγάπη για τον άνθρωπο, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της ανοιχτής κοινωνίας.

doctor

______________________________________________________________
­­­­­­­
[1] «Οι Ρωμηοί της Πόλης», εκδόσεις Εστία, σελ.43. Συγγραφείς του βιβλίου είναι η Μερόπη Αναστασιάδου και ο Πωλ Ντυμόν.
Η Μερόπη Αναστασιάδου γεννήθηκε το 1964 στην Θεσσαλονίκη. Είναι νομικός και ιστορικός, ερευνήτρια του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας στο τμήμα Τουρκικών και Οθωμανικών Σπουδών. Ο Πωλ Ντυμόν γεννήθηκε το 1945 στην Βηρυτό. Είναι ιστορικός, καθηγητής τουρκικής γλώσσας, λογοτεχνίας και ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου.

[2] Ο πατέρας του είχε δηλώσει την εξαφάνιση στην Αστυνομία και είχε προσλάβει κήρυκα (ντελάλη), υποσχόμενος αμοιβή σε όποιον βοηθούσε τις έρευνες για την ανεύρεσή του. Τα στοιχεία της υπόθεσης, το θρήσκευμα του δολοφονημένου παιδιού και η απελπισμένη αναζήτησή του από τον πατέρα άφησαν αδιάφορη την κοινή γνώμη και τις αρχές της πόλης. Γι’αυτούς, το έγκλημα ήταν οπωσδήποτε εβραϊκή πλεκτάνη…(«Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες», του Γ.Μαργαρίτη, Καθηγητή Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ,σελ.33-34).

[3] Τα του φόνου δημοσιεύτηκαν με κάθε λεπτομέρεια στις Αθηναϊκές εφημερίδες σε καθημερινή βάση, με πολλές μάλιστα ανατριχιαστικές εκδοχές, βλ. λ.χ. τα φύλλα «Εφημερίδος» και των «Καιρών» από τις 3 Απριλίου και μετά. Αντίθετα, οι μετέπειτα εξελίξεις αποδόθηκαν με μεγάλη καθυστέρηση και με πολύ λιγότερες λεπτομέρειες, καθώς επιβλήθηκε τηλεγραφική και ταχυδρομική λογοκρισία, στην προσπάθεια να διαφυλαχθεί το κύρος του κράτους. Ο αριθμός των νεκρών εβραίων, λ.χ. είναι άγνωστος.(ο.π. υποσημείωση 10, σελ.34).

[4] Οι μικρές στρατιωτικές δυνάμεις που υπήρχαν στα νησιά αποδείχθηκαν ανεπαρκείς για να προλάβουν ή να καταστείλουν τις ταραχές, γεγονός που οδήγησε στην αποστολή στρατιωτικών ενισχύσεων από την Πελοπόννησο, και την Αθήνα. Στο τέλος Απριλίου μεταφέρθηκαν στην Κέρκυρα μονάδες πυροβολικού και ισχυρή ναυτική μοίρα. (ο.π. σελ. 36).

[5] Οι διπλωματικές πιέσεις προς την ελληνική κυβέρνηση πήραν μορφή τελεσιγράφου από τις αρχές Μαΐου. Στο τέλος του πρώτου δεκαημέρου του ίδιου μήνα, αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά και αυστριακά πολεμικά πλοία εστάλησαν στην Κέρκυρα. Η κατάσταση, στο μεταξύ, άγγιζε την τραγωδία: «Από της 4ης Απριλίου διατελεί η εβραϊκή συνοικία εν στενώ αποκλεισμώ. Πολλοί Εβραίοι αναγκάζονταν να επαιτώσιν όπως αγοράσωσιν ολίγον άρτον διά τας οικογενείας των. Αν ο αποκλεισμός παραταθή επί τινας ημέρα, ότε ο καύσων θα κατασταθή μάλλον επαισθητός, βέβαιον είναι ότι η δημόσια υγεία σπουδαίον διατρέχει κίνδυνον επειδή δεν είναι απίθανον να αναπτυχθή εν τη Ισραηλιτική συνοικία επιδημική τις νόσος, αφού οι κάτοικοι ταύτης αναγκάζονται να μένωσι κεκλεισμένοι εις τα πυκνότατα κατωκημένας οικίας των εν αις συνεσωρεύθησαν και πάντες οι εκτός της εβραϊκής κατοικούντες Ισραηλίται, ούτως ώστε εν περιωρισμένω χώρω είνε εγκεκλεισμένοι εξακισχίλιοι (6.000) άνθρωποι!» («Εφημερίς», 5 Μαΐου 1891).

[6] Πογκρόμ: (το) ακλ.ουσ. [λ.ρωσική] κίνηση για την εξόντωση των Εβραίων στην τσαρική Ρωσία // (γεν.) εξοντωτικός διωγμός («Ελληνικό Λεξικό», Τεγόπουλος-Φυτράκης, Ζ’ έκδοση,σελ.616).

[7] Θανάσης Τριαρίδης, «Σημειώσεις για το τρεμάμενο σώμα», εκδ. «Τυπωθήτω», σελ. 346.

[8] Το πρόβλημα της ονομασίας των ελληνόφωνων χριστιανών της Πόλης (ρουμ ορντοντόξ για το τουρκικό κράτος) δημιουργείται όταν η πλειονότητα των κατοίκων της Ελλάδος θεωρεί ότι η ονομασία «ρωμηοί» είναι υποτιμητική ή τέλος πάντων δεν συνάδει με την σφυρηλάτηση της «εθνικής ουσίας» από τον Παπαρρηγόπουλο και μετά. Στο προεισαγωγικό σημείωμα των συγγραφέων του βιβλίου «οι Ρωμηοί της Πόλης» και μάλιστα από την πρώτη παράγραφο γίνεται η αποσαφήνιση του όρου: «Όταν τελειώναμε τη μελέτη αυτή, λίγες μέρες πριν στείλουμε το χειρόγραφο στον εκδότη, καταληφθήκαμε ξαφνικά από αμηχανία. Αναρωτηθήκαμε αν είχαμε δίκαιο που χρησιμοποιήσαμε συστηματικά τη λέξη «Ρωμηοί», για να ονομάσουμε τους Έλληνες της Πόλης. Ζητήσαμε λοιπόν τη γνώμη ενός από τους κύριους Πολίτες συνομιλητές μας. Απάντηση: «Έτσι λέμε κι εμείς. Αυτό είναι το σωστό». Ως υπενθύμιση εξάλλου αυτής της καταγωγής, ορθρογραφούνται στο κείμενο αυτό όχι με γιώτα (Ρωμιοί), όπως προτείνεται σε αρκετά σύγχρονα λεξικά της νεοελληνικής γλώσσας, αλλά με ήτα (Ρωμηοί), έτσι ώστε να είναι ακόμη σαφέστερη η μεταλλαγή του διψήφου μακρού φωνήεντος άλφα-γιώτα (αι) στο επίσης μακρό ήτα» («Οι Ρωμηοί της Πόλης, σελ.9).